قراردادهای مبتنی بر فناوری بیم (BIM)

مقاله زیر به تحلیل چگونگی توسعه رویه‌‏ها و استانداردهای فنی مدل‏سازی اطلاعات ساختمان و قراردادهای فناوری بیم (BIM) در کشور چین و دیگر کشورها می‌پردازد. البته این مطالعه بیشتر به بررسی استقرار سیستم مدیریت صحیح در فاز مهندسی و اجرایی متناسب با استاندارد فناوری بیم (BIM) درکشور چین تاکید دارد. با توجه به اهمیت موضوع برای پیاده‌سازی فناوری بیم (BIM) در کشورمان ایران، این مقاله می‌تواند به کارفرمایان ، شرکت‌های پیمانکاری، مهندسین مشاور و مشاوران مدیریت برای انعقاد قراردادها یاری رساند.

این تحقیق براساس رویه‌‏ها و استانداردهای فناوری بیم (BIM) و روش‌های صحیح مدیریت پروژه درکشور چین است. از همین رو بکارگیری تجربیات استفاده از فناوری بیم در این کشور می‌تواند برای کشورمان ایران نیز بسیار آموزنده باشد. در پروژه‌هایی که با کمک از فناوری بیم (BIM) انجام می‌گیرد، قراردادهایی نیز به شیوه‌ای متناسب با فناوری بیم (BIM) باید منعقد شوند. این نوع قراردادها بر روی حل و فصل مشکلات اساسی با توسعه اطلاعات در پروژه‌های عمرانی تمرکز دارند. در این نوع قراردادها باید اطلاعات کاملی از همه بخش‌های پروژه درکل چرخه حیات پروژه وجود داشته‌ باشد. این امر به بخش‌های زیر یاری می‌رساند:
• مشاوره؛
• پشتیبانی پروژه؛
• فراهم نمودن بستر کاربردی فناوری بیم (BIM) توسط اعضا پروژه؛
• حفظ حقوق و مسایل قانونی هر گروه؛
• ارتقا سطح مدیریت پروژه؛

توسعه استانداردهای فناوری بیم (BIM) در کشور چین

بکارگیری مدل‏سازی اطلاعات ساختمان یا فناوری بیم (BIM) در صنعت ساخت‌وساز کشور چین مدتی است که آغاز شده است. مطالعات گسترده‌ای برای مطابقت نیازهای حقوقی و مدیریتی با این سیستم در دولت جمهوری خلق چین صورت گرفته است. بر این اساس طبق برنامه پنج‌ساله دوازدهم توسعه این کشور (۲۰۰۶-۲۰۲۰)، فناوری بیم (BIM) به‌عنوان یک طرح تحقیقاتی مهم با کاربرد فناوری مبتنی بر اطلاعات در صنعت ساخت‏‌وساز گنجانده شده است.
در سال ۲۰۰۷ میلادی موسسه تحقیقات و طراحی استاندارد ساختمان چین، طرح دیجیتال‌سازی صنعت ساختمان را پیشنهاد داد. در سال ۲۰۱۲ میلادی نیز وزارت مسکن و ساختمانسازی شهری-روستایی، استانداردهای ساخت را برای توسعه پنج مورد استفاده از فناوری بیم (BIM) اصلاح نمود. این اصلاحات شامل موارد زیر است:
• استاندارد یکسان‌سازی (Uniform Standard) ؛
• استاندارد ذخیره‌سازی (Storage Standard) ؛
• استاندارد تحویل (Delivery Standard) ؛
• استاندارد طبقه‌بندی و کدگذاری (Classification and Coding Standard) ؛
• استاندارد اجرا و کاربرد (Application Standard) ؛

استانداردهای فناوری بیم (BIM)در عرصه بین‌الملل

امروزه در سراسر جهان فناوری بیم (BIM) به‌صورت گسترده‌ای مورد استقبال قرار گرفته است. پروژه‌های ساخت املاک و مستغلات در مناطقی همچون ایالت متحده آمریکا، اروپا، ژاپن، حوزه چین و هنگ‌کنگ از این فناوری استفاده می‌کنند. کشور ایالات متحده آمریکا خیلی زود به کاربرد فناوری بیم (BIM) در پروژه‌های ساخت‌وساز روی آورد و این فناوری امروز در این کشور بسیار توسعه یافته است و از محبوبیت بالایی برخوردار است. امروز حتی قوانینی در سطح ایالت‌های این کشور برای کاربست فناوری بیم (BIM) تصویب شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشور آمریکا تمامی پروژه‌های ساخت‌وساز عمومی بزرگ باید با استفاده از فناوری بیم (BIM) انجام شوند.
ایالت‌های مختلف این کشور و برخی از کارفرمایان بزرگ پروژه‌های عمرانی استانداردهای مختلفی را برای خود انتخاب می‌کنند. اما فرض اصلی این است که گروه های وابسته، موافق استفاده از استانداردی واحد باشند. به این ترتیب حداکثر مزایا برای گروه‌های وابسته کاری نیز تضمین می‌شود. بر همین اساس موسسه ملی علوم ساختمانی موسوم به NIBS ، در سال ۲۰۰۷ میلادی اولین سری از بخش نخست استاندارد فناوری بیم (BIM)را منتشر نمود. استاندارد NBIMS و همچنین استاندارد COBIE استانداردهای دیگری هستند که در این کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.

قراردادهای مهندسی براساس فناوری بیم (BIM)

در حال حاضر مقررات و مدل قراردادی بسیاری از کشورها فاقد شرایط مناسب جهت همکاری کارگروه‏‌های مختلف برای طراحی مشترک، ساخت، تدارکات و تبادل اطلاعات به صورت الکترونیکی در یک پروژه ساختمانی است. کشور چین نیز از این قاعده مستثنی نیست و این امر مانع همکاری مطلوب بخش‌های مختلف پروژه با یکدیگر می‌شود. چراکه نبود اطلاعات طبقه‌بندی شده الکترونیکی می‌‏تواند مشکلات متعددی در کار ایجاد نماید که بسیاری از آن‏ها به دوباره‌کاری می‌انجامد.
در روش‏‌های سنتی تبادل انواع اطلاعات، بروزرسانی و نگهداری اطلاعات مربوط به هریک از عوامل درگیر در پروژه به شکل مطلوب صورت نمی‌گیرد. به این ترتیب راندمان مدیریت پروژه در سطح پایینی باقی می‏‌ماند، زیرا اختلاف نظرات و ناهماهنگی‏‌ها غیرقابل اجتناب بوده و به دفعات پیش می‌آید.
جهت پیاده‌سازی صحیح‏‌تر و مناسب‏‌تر فناوری بیم (BIM) در پروژه‌های عمرانی، می‌توان از نمونه قراردادها یا قالب‌‏های کاری استانداردی که در این رابطه تهیه شده است، استفاده نمود. برای اینکه نگرانی‏‌ها از احتمال تغییر قالب اصلی کاری و قراردادی برطرف شود، می‌‏توان قالب قراردادهای قدیمی را به همان شکل اولیه نگه داشت و نیازی به دوباره‏‌کاری در این رابطه نمی‏‌باشد. راه‏کار پیشنهادی آن است که با حفظ قالب قبلی قراردادی، تنها اطلاعات ضروری در مورد مفاد مدلسازی اطلاعات ساختمان را در یک قالب استاندارد به صورت پیوست و یا به شکل اصلاحیه به قرارداد اصلی اضافه نمود. این راهکاری است که حتی در کشور ایالات متحده آمریکا نیز مورد استفاده قرار می‏‌گیرد.
جهت آگاهی بیشتر از چگونگی پیاده‌سازی فناوری بیم (BIM) در پروژه‌های عمرانی، می‏‌توان به نمونه قرارداد‏های اصلاح شده توسط انجمن معماران آمریکا (AIA) اشاره نمود. این نمونه قراردادها، روش‌های پیاده‌سازی (BIM) را در پروژه به‏‌طور تفصیلی ارائه می‌کنند. در این مدل قراردادی باید مرجعی برای برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی فناوری بیم (BIM) وجود داشته باشد. طبیعی است به‌واسطه فرآیندهای تعریف شده در این مرجع، اعضای تیم پروژه در اجرای فناوری بیم (BIM) با یکدیگر مشارکت می‌کنند.

کشور انگلستان نیز در سال ۲۰۰۹ میلادی اولین نسخه استاندارد فناوری بیم (BIM) با‏عنوان AEC (UK) BIM Standard منتشر کرد. این نسخه، یک استاندارد عملی برای کاربست فناوری بیم (BIM) در طراحی و ساخت‌وساز ساختمان محسوب می‌شود. نسخه دیگری از این استاندارد در سال ۲۰۱۰ میلادی برای بهره‌برداری از فناوری بیم (BIM) با رویکرد به کارگیری از نرم‌‏افزار رویت در کشور انگلستان انتشار یافت. برای تهیه این استاندارد، متخصصینی از شرکت‌های مختلف صنعت ساختمان از کشور انگلستان مشارکت کردند. این استاندارد برای هدایت و پشتیبانی از یک روش مشخص در انجام پروژه‌های مربوط به ساخت‌وساز ساختمانی به‏‌کار می‌رود. این استاندارد نه تنها با سامانه نرم‌افزاری رویت سازگار است بلکه با سیستم قراردادی FIDIC نیز سازگاری دارد. گفتنی است FIDIC یا فدراسیون بین‌المللی مهندسان مشاور، نهادی بین‌المللی است که قراردادهای صنعت‌ ساخت‌وساز را در سطح بین‌‌المللی تبیین می‌کند.

استاندارد قراردادهای فناوری بیم (BIM) در کشور چین

طبیعی است که قراردادهای مختلف موجود برای ساخت‌وساز در کشور چین دارای تفاوت‏‌های خاص به خود بوده و گاهاً فاقد یک استاندارد کاربردی برای پیاده‌سازی فناوری بیم (BIM) می‏‌باشد. علاوه‌‏‏بر‏این مطلب، محدودیت‌های حقوقی مربوط به فناوری بیم (BIM) (که خود بحث مفصلی را شامل می‌‏شود) نیز موانعی برای پیشرفت و کاربست این فناوری در کشور چین ایجاد کرده است. به این ترتیب در نخستین گام باید یک قرارداد همگون و مناسب با قابلیت همکاری همه‏‌جانبه در پروژه‌های مبتنی بر فناوری بیم (BIM) ایجاد شود. این قرارداد تعهدات ذیل را به همراه خواهد آورد:

کسب اطلاعات در سراسر مدیریت چرخه حیات پروژه

قبل از بکارگیری فناوری بیم (BIM) در انجام پروژه، طرح مشترک و تایید شده‌‏ای که کلیه نیازهای پروژه را در قالب دیجیتالی برآورده کند، وجود نداشت. از سوی دیگر فقدان مدیریت اطلاعات در طول عمر حیات یک پروژه حلقه مفقوده‌ای است که نبود آن در بین تخصص‌های مختلف و گروه‌های فعال در پروژه حس می‌شود. سامانه فناوری بیم (BIM) مفهوم جدیدی در مدیریت پروژه است که طرح یک همکاری مشترک و صحیح را فراهم می‌سازد. به عبارتی این طرح مشارکتی، راهکاری در مدیریت پروژه به شمار می‌رود و همین افزایش همکاری یکپارچه است که ارزش واقعی فناوری بیم (BIM) را نشان می‌‏دهد.
لازم است در این قراردادها و یا رویه‏‌های کاری انجام فناوری BIM، مقرراتی برای استفاده، ارائه و مدیریت مدارک و اطلاعات الکترونیک ساخت پروژه وضع گردد تا سطوح مختلفی از اطلاعات در اختیار عوامل پروژه قرار گیرد. به این ترتیب دسترسی‌ها به منابع و مستندات الکترونیکی تعریف گشته و مسئولیت‌ها در مراحل مختلف کاری روشن می‌شود. در این روش از خطاها، غفلت‌ها، تداخلات و یا افزایش تعداد تغییرات جلوگیری می‌شود و در هزینه‌های ساختمانی صرفه‌جویی شده و راندمان مدیریت پروژه ارتقاء می‌یابد.

شفاف‌سازی مسئولیت‌های قانونی و قراردادی طرفین پروژه

البته مشخص است که فناوری بیم (BIM) تنها به راهکارهای نرم‌افزاری خلاصه نمی‌شود. اما این فناوری به یک نرم‌افزار جامع به‌عنوان حامل و ابزار همکاری و هماهنگی نیاز دارد. همانطور که پروژه به پیش می‌رود، اطلاعات ساختمان باید دائماً جمع‌آوری گردد و در مدل جامع اطلاعاتی بروزرسانی گردد. هر یک از عوامل پروژه ممکن است از اطلاعاتی که توسط گروه دیگری جمع‌آوری شده استفاده نماید و همچنین ممکن است براساس اطلاعات موجود، آنها را پردازش و اصلاح کند.

رفع مشکلات در خصوص نگهداری و آرشیو فایل‌های پروژه

سیستم سنتی مدیریت مدارک و مستندات پروژه به گونه‌ای است که برای توسعه اطلاعات ساختمان‌های در حال بهره‌برداری امکانات کمی را به وجود می‌‏آورد. در این سیستم‌ها ضعف‌هایی برای اشتراک‌‌گذاری اطلاعات وجود دارد و از این رو موانعی فراروی استفاده دوباره از اطلاعات وجود دارد. تغییر روش تولید اطلاعات از روش سنتی به کامپیوتری و همچنین توسعه روش‌های تعاملی در مدل سه‌بعدی ابعاد تازه‌ای به خود گرفته است. این روش‌ها مشکلات سیستم مدیریت مستندات پروژه‌های ساختمانی در مفهوم سنتی را بیشتر نمایان می‌کنند. گرچه در پروژه‌های ساختمانی جمهوری خلق چین کامپیوتر به‌صورت گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد اما ذخیره اطلاعات و ارتباطات در مدیریت مستندات پروژه‌های ساختمانی همچنان به صورت سنتی انجام می‌شود.

بنابراین، ضرورت برقراری صحیح سیستم مدیریت مستندات در محیط فناوری بیم (BIM) احساس می‌گردد. چهارچوبی که بر اساس آن مدیریت فایل‌های پروژه انجام می‌گیرد و دسترسی‌ها تعریف می‌گردد. بر اساس استاندارد مستندات پروژه‌های ساختمانی کشور چین، فایل‌های پروژه‌های ساختمانی جزء سوابق تاریخی هستند و باید نگهداری و آرشیو شوند. این سوابق به‌صورت مستقیم از فعالیت های مهندسی شکل می‌گیرند و می‌توان به آن‌ها به‌عنوان فایل‌های پروژه مراجعه نمود. برای این کار کارگروه‏‌های اجرایی ساختمان باید مقتضیات آرشیو فایل‌ها و کیفیت فایل‌ها و مستندات فنی بر اساس سامانه فناوری بیم (BIM) را تعیین نمایند. به این صورت تمامی گروه‌های شرکت کننده در پروژه در قرارداد پروژه نیز قید می‌گردند.

روش‌های انتخابی

قرارداد ساختمان یک پیمان خاص است که خصوصیت‌ها و پیچیدگی‌های خود را دارد. ساختار قرارداد پروژه و مدیریت موثر باید کاربرد فناوری بیم (BIM) را به‌عنوان یک فناوری جدید ارتقاء بخشد. در کشور چین سه روش برای قرارداد پروژه وجود دارد:

۱. پروتکل استاندارد چندجانبه تحت روش ارائه یکپارچه پروژه (IPD) :

در روش ارائه یکپارچه پروژه (IPD) مشخصه اصلی، همان تکامل تدریجی قرارداد است. طبق توافق چند جانبه IPD، تمامی گروه‌های فعال در پروژه، از طریق امضاء قراردادهایی بین خودشان اساساً یکپارچه می‏‌گردند. این امر باعث تحقق همکاری و به اشتراک‌گذاری اطلاعات پروژه گشته و ضمن بهبود راندمان پروژه، مزایای پروژه نیز ارتقاء می‌‏یابد.

۲. بازنویسی قراردادهای پروژه‌ فناوری بیم (BIM) براساس روش سنتی مدیریت پروژه:

استانداردها یا قالب‏‌های کاری صحیح انجام فناوری بیم (BIM) در پروژه، باعث مشارکت بیشتر کارفرما در کل فرآیند انجام پروژه گردیده و این امر به نظارت و ساماندهی پروژه یاری می‌رساند. از سوی دیگر رویه‏‌های کاری استاندارد فناوری بیم (BIM) می‏‌تواند منجر به بازنویسی قراردادهای مربوط به طراحی، ساخت و نظارت شود. لذا در این حالت کارفرمایان می‌توانند قراردادهای مستقلی را با طراح، پیمانکار و یا تمامی گروه‌های فعال در پیمان پروژه منعقد نمایند. دلیل این امر آن است که قالب‏‌های کاری مشخصی بین کارگروه‌‏های مختلف وجود دارد. اگر توافق‌‏های دوجانبه یا همکاری بین گروه‌های در‏گیر در پروژه وجود نداشته باشد، بستر ایجاد مشکلات عدیده‌‏ای در پروژه رخ خواهد داد که این برای دستیابی به اهداف پروژه مناسب نیست . دلیل این امر آن است که در بسیاری از مواقع این عدم هماهنگی و همکاری صحیح بین کارگروه‏‌های مختلف مهندسی و عدم داشتن زبان مشترک کاری است که منجر به رخداد مشکلات مختلفی در طول انجام فرآیند پروژه می‏‌شود.

۳. ضمیمه قرارداد مهندسی فناوری بیم (BIM) که برای روشهای مدیریت چندپروژهای مناسب است:

از سال ۲۰۱۰ میلادی تا کنون وزارت مسکن و ساخت‌وساز روستایی و شهری چین با دپارتمان‌های مربوطه، به‌منظور نشر نسخه چندگانه قراردادی برای پروژه‌های ساخت‌وساز در راستای روش‌های مختلف مدیریت پروژه در ارتباط بوده است.
تلفیق شرایط کنونی و توسعه عملی فناوری بیم (BIM) در کشور چین، تحت شرایط قراردادی به‌منظور الزامی کردن حقوق و تعهدات گروه‌های فعال در پروژه استفاده شده و به‌صورت ضمیمه خواهد آمد. بدین مضمون که پروژه باید با روش فناوری بیم (BIM) انجام شود و سپس مفاد مربوط به آن باید قید گردد. بدین ترتیب نسخه‌هایی از قرارداد که کاربرد و ارتقاء فناوری بیم (BIM) را در پروژه‌های مهندسی مختلف تسهیل خواهد نمود، مطرح شده و این همان گزینه‌ای ایده‌آل از قراردادهای فوق در کشور چین و بر اساس فناوری بیم (BIM) خواهد بود.

وزارتخانه‌های ملی و انجمن‌های صنعتی، مستندات قراردادی که مناسب شرایط کشور چین است را پایه‌ریزی نموده و توسعه داده‌اند که به‌صورت پیوست در قراردادهای فعلی پروژه قرار می‌گیرند. تنظیم قرارداد ساخت‌و‌ساز بر اساس فناوری بیم (BIM) درواقع یک قرارداد پایه‌‏ای می‏‌باشد. دقت شود تنها زمانی که مدل‌های اطلاعات ساختمان و استانداردهای مطلوب ارائه گردد و همچنین امتیازات اداری و حقوق ملکی و نظایر آن در هر مرحله از چرخه حیات پروژه مشخص گردد، فناوری بیم (BIM) می‎‏تواند باعث می‎گردد که بازار ساخت‎وساز سامان یافته و راندمان ساخت‌وساز بهبود یابد. به این ترتیب بازار امیدبخش کاری ایجاد می‌گردد، قوانین نظام مهندسی با این فناوری هماهنگ گشته و استانداردهای مدیریت پروژه‌های چینی جهانی می‌شود. به این ترتیب همکاری شرکت‌کنندگان پروژه‌های ساخت‏‌وساز به‌منظور به اشتراک‌گذاری مزایا و به‌واسطه استفاده از پلتفرم مبتنی بر اطلاعات برای یکپارچه‌سازی منابع در مراحل مختلف کل چرخه حیات پروژه‌های ساخت‌وساز محقق می‏‌گردد.

سخنی چند با مخاطبان

همانگونه که از متن مقاله فوق مشخص است کشورهای توسعه یافته مدت‏هاست از مرز نیاز یا عدم نیاز به کاربست فناوری اطلاعات گذرکرده و حتی کاربرد آن را در کشورهای خود اجباری نمو‏ده‌‏اند. حال مراحل تهیه استانداردها و رویه‏‌های کاری جهت انجام بهینه، قانونمند و نظامند فناوری BIM را طی می‏‌کنند و در حال پیشرفت این استانداردها نیز هستند.
در مرحله بعد به دنبال یافتن قراردادهای بهینه جهت انجام پروژه خود در بستر فناوری اطلاعات ساختمان می‏‌باشند و در این مسیر گام‌های ارزشمندی را برداشته‏‌اند.
وقتی شرایط این کشورهای توسعه یافته را با کشور عزیزمان ایران مقایسه می‏‌کنیم، نیاز روزافزون جهت تسریع در فرآیند شناخت، بسترسازی، آموزش، توسعه و نهاتاً پایه‏‌گذاری فناوری بیم به شکل مطلوب و وسیع در کشور کاملاً احساس می‏‌شود. در این راستا نقش هر یک از مهندسین آگاه و دارای تجربه نسبت به بالا بردن دانش عمومی نسبت به این فناوری کاملاً محسوس می‌‏باشد.
نکته مهم آن است که شایسته است تا کارگروه‏‌های مختلفی (همچون کارگروه‏‌های نرم‌‏افزاری، قراردادی، مدیریتی و …) در این زمینه فعال گشته و زمینه را برای فعالیت و جاری شدن این علم در جامعه فعال کنند.

منبع : http://www.bimananews.ir

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *